کنه کشی زنبورعسل با اسید اگزالیک و فرمیک

کنه کشی زنبورعسل

کنه کشی زنبورعسل یکی از مهم‌ترین و حساس‌ترین اقدامات در زنبورداری مدرن است. آفاتی مانند کنه واروآ (Varroa destructor) و کنه تراشه‌ای (Acarapis woodi) می‌توانند خسارات جبران‌ناپذیری به کلنی‌های زنبورعسل وارد کرده و در صورت عدم کنترل، منجر به ضعف شدید، کاهش تولید عسل و در نهایت نابودی کلنی شوند.

چرا کنه کشی ضروری است؟

• کنه واروآ: این کنه از همولنف (خون) زنبورهای بالغ و نوزادان تغذیه می‌کند و باعث تضعیف زنبورها، کاهش طول عمر، اختلال در رشد و نقص عضو (مانند بال‌های تغییر شکل یافته) می‌شود. همچنین ناقل ویروس‌های خطرناکی است که می‌توانند آسیب‌ها را تشدید کنند.
• کنه تراشه‌ای: این کنه در ناهای تنفسی زنبورها زندگی می‌کند و با تغذیه از همولنف و مسدود کردن مجاری تنفسی، باعث کاهش توان پرواز، بی‌حالی و مرگ زنبور می‌شود.

علائم آلودگی به کنه

تشخیص زودهنگام آلودگی بسیار مهم است. برخی از علائم رایج عبارتند از:

• مشاهده کنه‌های قهوه‌ای مایل به قرمز کوچک روی بدن زنبورهای بالغ یا نوزادان.
• زنبورهای با بال‌های تغییر شکل یافته یا ناقص.
• کاهش جمعیت زنبورها و ضعف کندو.
• نوزادان مرده یا نوزادان با سرپوش‌های سوراخ شده.
• مدفوع سفید رنگ کنه روی دیواره سلول‌های نوزاد.
• زنبورهای در حال خزیدن در ورودی کندو و عدم توانایی پرواز.

روش‌های کنه کشی زنبورعسل

روش‌های مختلفی برای کنه کشی وجود دارد که به طور کلی می‌توان آن‌ها را به دو دسته شیمیایی و طبیعی/ارگانیک تقسیم کرد. انتخاب روش مناسب بستگی به شدت آلودگی، فصل، دما، و سیاست زنبوردار (استفاده از مواد شیمیایی یا ارگانیک) دارد.

الف) روش‌های شیمیایی (سنتتیک): این روش‌ها معمولاً بسیار موثر هستند، اما باید با احتیاط فراوان و طبق دستورالعمل‌های تولیدکننده استفاده شوند تا از آلودگی عسل و ایجاد مقاومت در کنه‌ها جلوگیری شود.

• نوارها و پدهای حاوی مواد فعال:
  • فلووالینات (مانند آپیستان): این ماده یک پیرتروئید مصنوعی است که روی سیستم عصبی کنه تأثیر می‌گذارد و باعث فلج و مرگ آن می‌شود. نوارها در داخل کندو قرار داده می‌شوند.
  • آمیتراز (مانند آپیوار): یک کنه کش موثر که به عنوان آلاینده در عسل یا موم باقی نمی‌ماند.
  • کومافوس (مانند بایرول): یک ترکیب فسفره آلی که برای کنترل کنه واروآ استفاده می‌شود.
  • نکته: استفاده مکرر و نامنظم از یک نوع ماده شیمیایی می‌تواند منجر به ایجاد مقاومت در کنه‌ها شود. بنابراین، چرخش داروها (استفاده از مواد فعال مختلف در دوره‌های متوالی) توصیه می‌شود.

ب) روش‌های طبیعی/ارگانیک (بیولوژیک و اسیدهای آلی): این روش‌ها به دلیل کاهش آلودگی عسل و محیط زیست، محبوبیت فزاینده‌ای پیدا کرده‌اند.

• اسیدهای آلی:

  • اسید فرمیک: (معمولاً با غلظت‌های 65%، 85% یا به صورت ژل) یکی از رایج‌ترین و موثرترین روش‌های ارگانیک است. این اسید از طریق تبخیر عمل کرده و می‌تواند کنه‌های موجود در سلول‌های سربسته را نیز از بین ببرد. دمای محیط و تهویه کندو در اثربخشی آن بسیار مهم است.
  • اسید اگزالیک: (به روش تصعید یا دریبل) یک روش موثر، به خصوص در زمان‌هایی که کندو دارای نوزادان کمتری است (مثل زمستان). بخارات آن از طریق پای کنه وارد بدن می‌شود و آن را از بین می‌برد.
  • اسید لاکتیک: یک اسید آلی ملایم‌تر که به روش اسپری استفاده می‌شود.

• روغن‌های اساسی و عصاره‌های گیاهی:

  • تیمول (از آویشن): به صورت ژل یا نوار و از طریق تبخیر عمل می‌کند. دمای بالا در اثربخشی آن موثر است.
  • عصاره میخک و تنباکو: تحقیقات نشان داده‌اند که ترکیب این دو می‌تواند در کنترل کنه واروآ موثر باشد.
  • منتول: در بعضی موارد حتی از تیمول هم مؤثرتر است و می‌تواند کنه‌های تراشه‌ای را نیز از بین ببرد.

• روش‌های فیزیکی و مدیریتی:

  • حذف قاب‌های حاوی نوزاد نر: کنه‌های واروآ تمایل زیادی به تخم‌گذاری در سلول‌های نوزاد نر دارند. با قرار دادن قاب‌های مخصوص نوزاد نر (تله نوزاد نر) و حذف آن‌ها پس از سربسته شدن، می‌توان جمعیت کنه‌ها را کاهش داد.
  • پودر شکر: پاشیدن پودر شکر روی زنبورها باعث می‌شود سطح بدن آن‌ها لغزنده شده و کنه‌ها سقوط کنند. این روش بی‌خطر است و زنبورها را به تمیزکاری خود تحریک می‌کند.
  • کف کندوهای مشبک (تخته‌های کف توری‌دار): با قرار دادن یک توری در کف کندو، کنه‌هایی که از روی زنبورها می‌افتند، نمی‌توانند دوباره به زنبورها بچسبند و به بیرون از کندو یا روی یک سطح چسبنده در زیر توری سقوط می‌کنند.
  • شوک گرمایی: قرار دادن کلنی در دمای 44 درجه سانتی‌گراد به مدت 25 دقیقه می‌تواند جمعیت کنه را کاهش دهد. (این روش نیازمند تجهیزات خاص و کنترل دقیق دماست).
  • حبس ملکه (وقف تخم‌ریزی): با حبس کردن ملکه برای مدت زمان مشخص، چرخه تخم‌ریزی متوقف می‌شود و کنه‌های موجود در سلول‌های سربسته به زنبورهای بالغ تبدیل شده و در دسترس داروها قرار می‌گیرند. این روش به همراه اسید اگزالیک بسیار موثر است.

بهترین زمان برای کنه کشی

زمان‌بندی کنه کشی بسیار حیاتی است.

• اواخر تابستان/اوایل پاییز: این دوره بهترین زمان برای کنترل کنه است. در این زمان، جمعیت نوزادان در کندو رو به کاهش است و کنه‌های بیشتری روی زنبورهای بالغ قرار دارند که درمان را موثرتر می‌کند. درمان در این زمان به بقای کلنی در زمستان کمک می‌کند.
• زمستان (بدون نوزاد): در مناطق سردسیر که زنبورها در زمستان تخم‌ریزی ندارند، این دوره برای استفاده از اسید اگزالیک به روش تصعید بسیار مناسب است، زیرا کنه‌ای در داخل سلول‌های سربسته وجود ندارد.
• پس از برداشت عسل: برای جلوگیری از آلودگی عسل با داروهای کنه کش، بهتر است کنه کشی پس از برداشت آخرین محصول عسل انجام شود.

در زنبورداری بررسی فصلی و دقیق کندوها برای اطمینان از سلامتی زنبورها دارای اهمیت زیادی است. تغییرات فصل یکی از زمان‌های مهم برای بروز بیماری در این حشرات محسوب می‌شود؛ لذا جلوگیری به‌موقع از این عوامل می‌تواند از ایجاد ضررهای جبران‌ناپذیر جلوگیری به عمل آورد. کنه‌ها از بارزترین مشکلاتی هستند که می‌توانند کندوهای شما را درگیر خود کنند.
برای حل این مشکل استفاده از سم کش‌های شیمیایی منسوخ شده و می‌تواند باعث واردشدن آسیب و خسارت‌های  دوچندان به زنبورهای شما و محصولاتتان گردد. اما مواد طبیعی چون اسیدهای الی در کنار اثربخشی مناسب کمترین میزان  عوارض را برای کندوهای شما خواهند داشت.

بهترین راه مبارزه با کنه (کنه کش)

از گذشته تا به امروز روش‌های زیادی برای ازبین‌بردن آفات در کندو استفاده شده است؛ اما در این عمل تنها ازبین‌بردن عامل خارجی و کنه‌ها هدف نیست؛ بلکه درعین‌حال لازم است تا سلامت محصولات و زنبورهای خود را نیز در نظر بگیریم. موادی چون اسید فرمیک و اگزالیک به دلیل عدم سمیت از بهترین شیوه‌های کنترل کنه محسوب می‌شوند. واروا نیز اصلی‌ترین نوع کنه‌ای است که تحت‌تأثیر این مواد به‌خوبی نابود می‌گردد.

بیشتر بخوانید:اسپری اسید فرمیک

کنترل کنه با اسید فرمیک (کنه کش)

برای مشاهده بهترین نتایج به هنگام استفاده از اسید فرمیک لازم است تا دمای کندو، دمای محیط اطراف و میزان رطوبت موجود در آن را مورد سنجش قرار دهید. تغییرات زیاد و یا کم‌وزیاد بودن هر یک از موارد اشاره شده می‌تواند تأثیر زیادی در اثربخشی این اسید گذارد. وجود مقادیر اندک از این ماده در نیش زنبورها نیز باعث می‌شود تا به هنگام استفاده انتظار کمترین میزان واکنش دفاعی را از آن‌ها داشته باشیم. علاوه بر این، امکان رقیق‌سازی این محصول در درصدهای مشخص برای استفاده مؤثرتر و هماهنگ باهدف مصرف وجود دارد.

روش استفاده از کنه‌کش اسید اگزالیک (کنه کش)

شاید تصور کنید که قرارگیری این ماده در دسته اسیدها به معنی سمی بودن آن است؛ اما بهتر است بدانید این تنها یک پیش‌زمینه ذهنی اشتباه راجع به اگزالیک است. این ماده شیمایی در دسته اسیدهای الی جای می‌گیرد و علاوه بر زنبورداری دارای کارایی‌های زیادی در حوزه‌های مختلف است. انحلال‌پذیری عالی آن باعث می‌شود تا امکان مصرف را به چندین روش برای ما ممکن سازد.

این محصول در عین حلالیت بالا به‌هیچ‌عنوان با محصولات کندو ترکیب نمی‌شود؛ بنابراین در حین استفاده به‌عنوان کنه‌کش نیاز به نگرانی برای سلامت زنبورها نخواهید داشت. این پودر بی‌رنگ در تمامی روش‌های مصرف با آب مخلوط می‌گردد و آزمون و خطاهای مکرر آزمایشگاهی نشان می‌دهد که استفاده از آن به روش تصعید مؤثرترین شیوه برای که کشی خواهد بود.

در روش تصعید لازم به استفاده از دستگاه‌های ویژه‌ای می‌باشد تا فرایند کنه کشی به‌درستی صورت گیرد. در این شیوه بهتر است تا از این ماده در فواصل زمانی مشخص تا یک ماه بهره ببرید. همچنین به جهت ضعیف‌بودن بنیه کلنی‌ها توصیه می‌شود تا بعد از رشد نسبی آن‌ها و یا قبل از تولد اقدام به این عمل کنید.

مزایای مصرف اسید اگزالیک و فرمیک

استفاده بی‌رویه از هر نوع کنه‌کش می‌تواند باعث بروز آسیب گردد همچنین توجه در نحوه مصرف نیز بر اثربخشی این مواد تأثیر خواهد داشت. بااین‌حال مهم‌ترین دلیل بی‌خطر بودن اسیدهایی چون اگزالیک و فرمیک، طبیعی بودن آن‌ها می‌باشد. این دو محصول قادر به کنه کشی تا بیش از 95 درصد می‌باشند، قیمت مناسبی دارند و برای هر تعداد کندویی به‌صرفه هستند.

حتما بخوانید: اسید اگزالیک چینی

اما مزیت‌های این اسیدها تنها به این موارد ختم نمی‌شود، سایر علت‌هایی که باعث می‌شود این محصولات در بین زنبورداران پر طرف‌دار باشند شامل موارد زیر است:
1-عدم اثرگذاری بر عسل و دیگر فراورده‌ها
2-دارای منشأ ارگانیک
3-تأثیرگذاری ماندگار در مدت کوتاه
4-عدم ایجاد مقاومت در کنه‌ها
5-عدم ترکیب با (فروش) موم و عسل
6-ایمن بودن در استفاده
7-پایداری مناسب
عدم ایجاد تلفات در جمعیت زنبور و کلنی‌ها